Ειρηνικός ωκεανός

(αγγλ. Pacific Ocean). Θαλάσσια έκταση (166.000.000 τ. χλμ, 180 εκατ. τ. χλμ. μαζί με τις εσωτερικές συνεχόμενες θάλασσες) που εκτείνεται από τις αρκτικές έως τις ανταρκτικές περιοχές. Είναι ο μεγαλύτερος σε βάθος και έκταση ωκεανός της υδρογείου και η επιφάνειά του είναι περίπου ίση προς τη μισή συνολική επιφάνεια των θαλασσών και το 35% ολόκληρης της γήινης επιφάνειας. Ονομάζεται επίσης Μεγάλος ωκεανός, Θάλασσα του Νότου και Νότιος ωκεανός, ενώ την ονομασία του Ε.ω. οφείλει στον Μαγγελάνο (1520). Το μέγιστο μήκος του προς την κατεύθυνση των μεσημβρινών υπερβαίνει τα 16.000 χλμ., και προς την κατεύθυνση των παραλλήλων, μεταξύ Παναμά και Φιλιππίνων, φτάνει τα 17.000 χλμ. Ο Ε.ω., που περιλαμβάνεται μεταξύ της ανατολικής Ασίας, της ανατολικής Αυστραλίας και της δυτικής Αμερικής, συγκοινωνεί στα Β με τον Αρκτικό ωκεανό μέσω του Βερίγγειου πορθμού, ενώ στα Δ και ΝΔ επικοινωνεί με τον Ινδικό ωκεανό με τα νησιά του αρχιπελάγους της Ινδονησίας και της Μαλαισίας. Επίσης, συγκοινωνεί με τον Ατλαντικό ωκεανό μέσω της τεχνητής διώρυγας του Παναμά και των πορθμών Μαγγελάνου και Ντρέικ και με τον Ανταρκτικό ωκεανό στα Ν. Τα όριά του με την ξηρά, μάλλον ομοιόμορφα στην ανατολική πλευρά, όπου αποτελεί εξαίρεση το ακανόνιστο του Κόλπου της Καλιφόρνια, διαρθρώνονται κατά τέτοιο τρόπο στη δυτική πλευρά, ώστε να σχηματίζουν πολυάριθμες δευτερεύουσες εσωτερικές θάλασσες (Βερίγγειος θάλασσα, Κίτρινη θάλασσα, Ανατολική Κινεζική θάλασσα, θάλασσες της Ινδονησίας και των Φιλιππίνων, θάλασσα των Κοραλλιών, θάλασσα της Τασμανίας). Αυτές χωρίζονται από τον ανοιχτό ωκεανό με μία σειρά από νησιωτικές αλυσίδες (Αλεούτες, Προμπίλοφ, Κομαντόρσκι, Κουρίλες, νησιά του ιαπωνικού αρχιπελάγους, Ριουκιού, Ταϊβάν, Φιλιππίνες, νησιά της Ινδονησίας και της Μαλαισίας και άλλα νησιά που αποτελούν τμήμα της Ωκεανίας). Πολλά από τα κεντρικά νησιά του Ε.ω. είναι ηφαιστιογενή ή κοραλλιογενή, και συχνά αποτελούν κορυφές μακρών υφαλορράχεων (Χαβάη, Γκαλαπάγκος, Νέα Καληδονία, Νήσος του Πάσχα κ.ά.). Η μορφολογία του βυθού του Ε.ω. χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία. Κυρτός κατά το μεγαλύτερο τμήμα του, ο βυθός υψώνεται σε υφαλορράχεις ή ανωφέρειες ή σχηματίζει βαθιές τάφρους με αβύσσους με απόκρημνα τοιχώματα, τα οποία βρίσκονται κοντά στις ράχες ή στις ορεινές αλυσίδες των ανατολικών κρασπέδων. Τα μεγαλύτερα βάθη είναι η τάφρος των Aλεούτων (-7.822 μ.), η τάφρος των Κουριλών (-10.542 μ. στην άβυσσο Τουσκάροβα, -10.916 μ. στην άβυσσο Τριέστε, -11.022 μ. στην άβυσσο Βιτγιάζ), η ιαπωνική τάφρος (-10.230 μ. στην άβυσσο Ραμάπο), η τάφρος των Φιλιππίνων, όπου το 1962, ΝΑ της Μιντανάο, το βρετανικό πλοίο Κουκ καταμέτρησε βάθος 11.521 μ. (άβυσσος Κουκ). Άλλα κοιλώματα είναι η τάφρος των Νησιών του Σολομώντα (-9.140 μ. στην άβυσσο Πλανέ), η τάφρος των Τόνγκα (-10.633 μ. στην άβυσσο Ορίζων) και η τάφρος των Κερμαντέκ (-10.047 μ.). Άλλες τάφροι, όπως οι Χέκελ, Ρίτσαρντς, Μπαρθόλομιου και Ατακάμα, βρίσκονται μπροστά στις Άνδεις, σε μικρή απόσταση από τις νοτιοαμερικανικές ακτές. Το μέσο βάθος του Ε.ω. υπερβαίνει λίγο τα 4.000 μ. Η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, της οποίας η έκταση διαγράφεται από το ισοβαρές των -200 μ., είναι πιο ανεπτυγμένη στη δυτική παρά στην ανατολική πλευρά του Ε.ω. Ο βυθός καλύπτεται, ιδιαίτερα στο κεντρικό τμήμα, από πελάγια ιζήματα: κόκκινη άργιλο (43%), διάτομα (9%) και ακτινόζωα (4%). Οι ασβεστολιθικές αποθέσεις που απουσιάζουν από το βόρειο τμήμα υπάρχουν στο νότιο (γλοβιγερινική ιλύς 31%). Οι νεογενείς αποθέσεις (13%) περιορίζονται κυρίως στις παράκτιες ζώνες και στα χωρικά ύδατα. Ο Ε.ω. διασχίζεται από ένα διπλό κύκλωμα ρευμάτων, τα οποία περιστρέφονται κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού στο βόρειο ημισφαίριο και κατά την αντίθετη φορά στο νότιο. Στο βόρειο κύκλωμα, το ισημερινό ρεύμα του βορρά διασχίζει τον Ε.ω. από την ανατολή προς τη δύση σε βόρειο πλάτος 10°. Κοντά στις ακτές των Φιλιππίνων, τα ζεστά νερά αποκλίνουν προς τα Β (ρεύμα του Κούρο Σίβο) μέχρι 40° βόρειο πλάτος, όπου στρέφονται απότομα στα Α με κατεύθυνση προς τις αμερικανικές ακτές και από εκεί στα Ν (ψυχρό ρεύμα της Καλιφόρνια), για να συμπληρώσουν το κύκλωμα. Πρέπει εξάλλου να αναφερθεί εδώ το ψυχρό υδάτινο ρεύμα του Όγια Σίβο, που από τη Βερίγγειο θάλασσα κατεβαίνει προς τα Ν για να συνενωθεί τελικά με το Κούρο Σίβο. Στο νότιο ημισφαίριο, το ισημερινό ρεύμα, το οποίο προχωρεί με κατεύθυνση από Α προς Δ λίγο κάτω από τον Ισημερινό, διαχωρίζεται σε περισσότερους κλάδους κοντά στα Νησιά του Σολομώντα. Κυριότερο από αυτά είναι το ανατολικό αυστραλιανό ρεύμα που κατέρχεται στα Ν και διασχίζει από τα Δ προς τα Α ολόκληρο τον Ε.ω., συνενώνεται με το ψυχρό ανταρκτικό ρεύμα (περίπου στις 40° νότιου πλάτους), στη συνέχεια επανασυνδέεται με το ψυχρό ρεύμα του Περού ή του Χούμπολτ (που προχωρεί από τα Ν προς τα Β κατά μήκος των δυτικών ακτών της Νότιας Αμερικής) και συνενώνεται κατόπιν με το ισημερινό ρεύμα. Μεταξύ των δύο ισημερινών ρευμάτων περνά το ισημερινό αντίρευμα με κατεύθυνση από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Η αλμυρότητα των νερών του Ε.ω. διατηρείται στη μέγιστη τιμή –36‰– στις τροπικές ζώνες, με τιμές λίγο μικρότερες στη ζώνη του Ισημερινού. Με την αύξηση όμως του πλάτους ελαττώνεται για να φτάσει το 31‰ και 32‰ στη Βερίγγειο θάλασσα. Η αλμυρότητα εξαρτάται εξάλλου από τα ρεύματα και επηρεάζεται ισχυρότατα από τις βροχοπτώσεις και την εξάτμιση, ενώ ελαττώνεται σε αξιοσημείωτο βαθμό κατά μήκος των ακτών, στα σημεία όπου εκβάλλουν στον Ε.ω. μεγάλοι ποταμοί (Γιούκον, Κολούμπια, Φρέιζερ, Κολοράντο στην Αμερική, Αμούρ, Χουάνγκ Xo και Γιανγκτσέ στην Ασία). Η θερμοκρασία των νερών της επιφάνειας του Ε.ω. ποικίλλει ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος. Στις ζώνες του Ισημερινού έχουν καταγραφεί μέσες ετήσιες τιμές μεταξύ 25° και 28°C. Καθώς προχωρούμε προς τους πόλους η θερμοκρασία ελαττώνεται αρκετά σταθερά με πορεία των ισοθέρμων η οποία συμπίπτει σχεδόν με τους παράλληλους. Πέρα από τις 40° πλάτους, η θερμοκρασία ελαττώνεται πολύ πιο γρήγορα στο βόρειο ημισφαίριο παρά στο νότιο. Εξάλλου, η ανατολική πλευρά, που βρίσκεται απέναντι από τις αμερικανικές ακτές, είναι –σε σύγκριση με το πλάτος– πιο ψυχρή από την ασιατική, γεγονός που προκαλεί τη δημιουργία θαλάσσιων ρευμάτων. Τα νερά του Ε.ω. στα διάφορα βάθη χαρακτηρίζονται από ομοιόμορφες τιμές αλμυρότητας και θερμοκρασίας. Οι βροχοπτώσεις στον Ε.ω. είναι πολύ περισσότερες στο δυτικό πλάτος από το ανατολικό, ελαττώνονται όμως καθώς προχωρούμε από τα Β προς τα Ν. Η ζώνη γύρω από τον Ε.ω. είναι μάλλον ασταθής, γιατί παρουσιάζει σεισμικά φαινόμενα ακόμα και σήμερα. Κατά τη γνώμη ορισμένων ειδικών, ο Ε.ω. έχει πανάρχαια προέλευση· σχηματίστηκε κατά τον παλαιοζωικό αιώνα. Μελέτες των σεισμικών φαινομένων αποκάλυψαν ότι τα πετρώματα που αποτελούν τον βυθό είναι βασαλτικής φύσης και αντιπροσωπεύουν το εξωτερικό κάλυμμα αυτού του τμήματος της Γης, που ονομάζεται ζώνη του σιμά. Στις ακτές του Ε.ω. υπάρχουν πολλά ηφαίστεια, από τα οποία αρκετά είναι ενεργά, που αποτελούν τη λεγόμενη ζώνη πυρός του Ε.ω. Οι ευνοϊκές συνθήκες ζωής στα νερά του Ε.ω., όπου αναπτύσσονται πολυάριθμα είδη φυκιών, πλαγκτόν και ψάρια, επιτρέπουν την ανάπτυξη οργανισμών (όπως κοραλλιών κ.ά.) που σχηματίζουν ατόλες ή κοραλλιογενή φράγματα. Η αλιεία ασκείται σε όλα τα πλάτη και τα αλιεύματα περιλαμβάνουν σολομούς, ρέγκες, βακαλάους, σκουμπριά, ολοθούρια (από τα οποία γίνεται το τρεπάνγκ) και φάλαινες. Στις ακτές υπάρχουν πολυάριθμες βιομηχανίες για τη διατήρηση των αλιευμάτων, ανάμεσα στις οποίες και κονσερβοποιεία σολομών. Στις ζώνες χαμηλού πλάτους γίνεται αλιεία κοραλλιών, μαργαριταριών και χελωνών. Κυριότερα λιμάνια του Ε.ω. είναι τα: Γιοκοχάμα, Οσάκα, Σαγκάη, Φουτσόου, Χονγκ Κονγκ, Καντόν, Μανίλα, Σιγκαπούρη, Τζακάρτα, Σίδνεϊ, Μελβούρνη, Γουέλινγκτον, Χονολουλού, Βανκούβερ, Λος Άντζελες, Σαν Φρανσίσκο, Παναμάς, Καλιάο, Βαλπαραΐσο, Βλαδιβοστόκ κ.ά. Αλιεία κοραλλιών στα νησιά Σούλου, το νοτιότερο νησιωτικό σύμπλεγμα των Φιλιππίνων. Στα νερά του Ειρηνικού ωκεανού οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη δομικών οργανισμών. Κοραλλιογενής ατόλη στο αρχιπέλαγος Τουαμότου. Πολλά από τα νησιά που βρίσκονται στο κέντρο του Ειρηνικού ωκεανού είναι κοραλλιογενούς φύσης. Φωτογραφία της Οκινάουα, του μεγαλύτερου της ομώνυμης συστάδας νησιών του Ειρηνικού, στο αρχιπέλαγος του Ριουκιού, από δορυφόρο της ΝΑΣΑ, τον Αύγουστο του 1991 (φωτ. ΝΑSA, earth. jsc.nasa.gov). Ο κόλπος Χίλο στο νησί Χαβάη, που βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό, στο ομώνυμο αρχιπέλαγος. Στο βάθος φαίνεται το σβησμένο ηφαίστειο Μάουνα Κέα. Ακτή της Χιλής στα βόρεια του Βαλπαραΐσο. Οι αμερικανικές ακτές του Ειρηνικού ωκεανού είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ψηλές και βραχώδεις, γι’ αυτό και τα ασφαλή λιμάνια της περιοχής είναι λίγα.